Products

Bajra

Bajra

🌾 Bajra – Package of Practices (POP)

← Back to Products

🌾 બાજરી (પર્લ મિલેટ) – પેકેજ ઓફ પ્રેક્ટિસ (POP)

(Pennisetum glaucum)
1
1️⃣ હવામાન અને જમીન (Climate & Soil)
હવામાન:
  • ગરમ અને શુષ્ક હવામાનમાં સારી ઉપજ આપે છે.
  • આદર્શ તાપમાન: 25–35°C
  • વરસાદ: 400–750 મી.મી. પૂરતો છે.
  • સુકાં પ્રત્યે સહનશીલ પાક。
જમીન:
  • સારી ડ્રેનેજ ધરાવતી દોળીય કે રેતીદાર દોળીય જમીન ઉત્તમ છે。
  • પી.એચ. રેન્જ: 6.5–8.0
  • ભારે ચીકણી કે પાણી ભરાય તેવી જમીનથી બચવું।
2
2️⃣ જમીન તૈયારી (Field Preparation)
  • 1 ઊંડી હળ ચલાવી 2–3 વાર હળવી હાર ચલાવો。
  • ખેતર સમતલ રાખો જેથી સિંચાઈ સારી રીતે થાય。
  • છેલ્લી હાર વખતે 5–7 ટન શેંગઠી/FYM ઉમેરો。
4
4️⃣ વાવણીનો સમય (Sowing Time)
  • ખરીફ (વરસાદ આધારિત): જૂન–જુલાઈ (વરસાદ શરૂ થયા બાદ)
  • ઉનાળુ (સિંચિત): ફેબ્રુઆરી–માર્ચ
5
5️⃣ બીજદર અને અંતર (Seed Rate & Spacing)
બીજ દર:
  • હાઇબ્રિડ: 4–5 કિગ્રા/હે.
  • દેશી જાત: 8–10 કિગ્રા/હે.
અંતર:
  • લાઈનથી લાઈન: 45 સે.મી.
  • છોડથી છોડ: 10–15 સે.મી.
6
6️⃣ બીજ ઉપચાર (Seed Treatment)
  • ફૂગથી બચવા માટે કાર્બેન્ડાઝીમ 2 ગ્રામ/કિ.બીજ અથવા ટ્રાઇકોડર્મા 4 ગ્રામ/કિ.બીજ.
  • કીટક નિયંત્રણ માટે ઇમિડાક્લોપ્રિડ 5 મિ.લી./કિ.બીજ.
7
7️⃣ ખાતર વ્યવસ્થાપન (Fertilizer Management)
વરસાદ આધારિત પાક:
  • 40 કિ. નાઈટ્રોજન + 20 કિ. ફોસ્ફોરસ/હે.
સિંચિત પાક:
  • 80 કિ. નાઈટ્રોજન + 40 કિ. ફોસ્ફોરસ/હે.
  • અડધું નાઈટ્રોજન + પૂરું ફોસ્ફોરસ વાવણી સમયે, બાકીનુ 30–35 દિવસ પછી.
8
8️⃣ સિંચાઈ (Irrigation)
  • વરસાદ આધારિત પાકમાં સામાન્ય રીતે જરૂર પડતી નથી.
  • સિંચિત પાક માટે 4–5 સિંચાઈઓ — વાવણી, ટીલરિંગ, ફૂલ અને દાણા ભરવાની સ્થિતિએ.
9
9️⃣ નિંદણ નિયંત્રણ (Weed Management)
  • પ્રથમ નીંદણ: 15–20 દિવસ પછી.
  • બીજું નીંદણ: 35 દિવસ પછી.
  • રસાયણિક નિયંત્રણ: એટ્રેઝીન 0.5–0.75 કિ.ગ્રા a.i./હે. વાવણી બાદ 2 દિવસમાં છાંટવું.
10
🔟 કીટક અને રોગ નિયંત્રણ (Plant Protection)
મુખ્ય કીટકો:
  • Shoot fly (તણા માખી): ઇમિડાક્લોપ્રિડ 0.3 મિ.લી./લિટર 10–15 દિવસ પછી છાંટવું.
  • Stem borer (તણા છિદ્રક): ક્લોરાન્ટ્રાનિલીપ્રોલ 0.4 મિ.લી./લિટર છાંટવું.
મુખ્ય રોગો:
  • Downy mildew: બીજ ઉપચાર માટે મેટાલેક્સિલ 6 ગ્રામ/કિ.બીજ.
  • Smut (કાળી ગળ): સંક્રમિત બાલીઓને તોડી નષ્ટ કરો.
11
11️⃣ આંતરિક કામગીરી (Intercultural Operations)
  • 15 દિવસ પછી પાતળું કરવું (થિનિંગ).
  • 25 દિવસ પછી હળવી ધરતી ચઢાવવી.
12
12️⃣ કાપણી (Harvesting)
  • બાલીઓ ભૂરા થાય અને દાણા કઠણ બને ત્યારે કાપણી કરો.
  • ધુપમાં સુકવી દાણા અલગ કરો.
ઉપજ:
  • વરસાદ આધારિત: 15–20 ક્વિન્ટલ/હે.
  • સિંચિત: 25–30 ક્વિન્ટલ/હે.
13
13️⃣ પોસ્ટ હાર્વેસ્ટ વ્યવસ્થાપન (Post-Harvest Management)
  • દાણા સારી રીતે સુકવી 12% ભેજથી ઓછી રાખવી.
  • હવા પસાર થતી જગ્યાએ બોરી/HDPE થેલામાં સંગ્રહ કરો.
14
14️⃣ ચારો ઉપયોગ (Fodder Use)
  • બાજરીનું ભૂસું પૌષ્ટિક અને સ્વાદિષ્ટ ચારો છે.
  • પ્રોટીન આશરે 10–12%.
  • અનાજ + ચારો બંને ઉપયોગ માટે યોગ્ય.

🌾 बाजरा (Pearl Millet) – पैकेज ऑफ प्रैक्टिस (POP)

(Pennisetum glaucum)
1
1️⃣ जलवायु एवं मृदा (Climate & Soil)
जलवायु:
  • गर्म और शुष्क जलवायु में अच्छी उपज।
  • आदर्श तापमान: 25–35°C
  • वर्षा: 400–750 मि.मी. पर्याप्त।
  • सूखा-सहिष्णु फसल।
मृदा:
  • भली प्रकार जल-निकासी वाली दोमट या बलुई दोमट मिट्टी उपयुक्त।
  • पी.एच. मान: 6.5–8.0
  • भारी चिकनी या जलभराव वाली मिट्टी से बचें।
2
2️⃣ भूमि तैयारी (Field Preparation)
  • 1 गहरी जुताई + 2–3 बार हल्की जुताई करें।
  • खेत समतल करें ताकि सिंचाई समान रूप से हो।
  • अंतिम जुताई के समय 5–7 टन गोबर की खाद/हेक्टेयर डालें।
4
4️⃣ बुवाई का समय (Sowing Time)
  • खरीफ (वर्षा आधारित): जून–जुलाई
  • गर्मी (सिंचित): फरवरी–मार्च
5
5️⃣ बीज दर एवं दूरी (Seed Rate & Spacing)
बीज दर:
  • संकर किस्म: 4–5 किग्रा/हेक्टेयर
  • देशी किस्म: 8–10 किग्रा/हेक्टेयर
दूरी:
  • कतार से कतार: 45 से.मी.
  • पौधे से पौधा: 10–15 से.मी.
6
6️⃣ बीज उपचार (Seed Treatment)
  • फफूंदी नियंत्रण हेतु कार्बेन्डाजिम 2 ग्राम/किग्रा बीज या ट्राइकोडर्मा 4 ग्राम/किग्रा बीज।
  • कीट नियंत्रण हेतु इमिडाक्लोप्रिड 5 मि.ली./किग्रा बीज।
7
7️⃣ खाद प्रबंधन (Fertilizer Management)
वर्षा आधारित फसल:
  • 40 किग्रा नाइट्रोजन + 20 किग्रा फॉस्फोरस/हेक्टेयर
सिंचित फसल:
  • 80 किग्रा नाइट्रोजन + 40 किग्रा फॉस्फोरस/हेक्टेयर
  • आधा नाइट्रोजन + पूरा फॉस्फोरस बुवाई के समय, शेष 30–35 दिन बाद।
8
8️⃣ सिंचाई (Irrigation)
  • वर्षा आधारित क्षेत्रों में सामान्यतः आवश्यकता नहीं।
  • सिंचित फसल के लिए 4–5 सिंचाइयाँ आवश्यक – बुवाई, टिलरिंग, फूल, और दाना बनने की अवस्था में।
9
9️⃣ निंदाई-गुड़ाई (Weed Management)
  • पहली निंदाई: 15–20 दिन बाद।
  • दूसरी निंदाई: 35 दिन बाद।
  • रासायनिक नियंत्रण: एट्राजीन 0.5–0.75 किग्रा सक्रिय तत्व/हेक्टेयर बुवाई के बाद 2 दिन के भीतर।
10
🔟 कीट एवं रोग नियंत्रण (Plant Protection)
मुख्य कीट:
  • Shoot Fly (तना मक्खी): इमिडाक्लोप्रिड 0.3 मि.ली./लीटर छिड़कें (10–15 दिन बाद)।
  • Stem Borer (तना छेदक): क्लोरांट्रानिलिप्रोल 0.4 मि.ली./लीटर।
मुख्य रोग:
  • Downy Mildew: बीज उपचार मेटालाक्सिल 6 ग्राम/किग्रा बीज।
  • Smut (काली गलन): प्रभावित बालियों को तोड़कर नष्ट करें।
11
11 अंतर-सांस्कृतिक क्रियाएँ (Intercultural Operations)
  • 15 दिन बाद पतलेपन (थिनिंग) से उचित पौध संख्या रखें।
  • 25 दिन बाद हल्की मिट्टी चढ़ाएँ ताकि पौधा मजबूत रहे।
12
12 कटाई (Harvesting)
  • जब बालियाँ भूरी हो जाएँ और दाने सख्त हो जाएँ तो फसल काटें।
  • काटकर धूप में सुखाएँ और फिर मड़ाई करें।
औसत उत्पादन:
  • वर्षा आधारित: 15–20 क्विंटल/हेक्टेयर
  • सिंचित: 25–30 क्विंटल/हेक्टेयर
13
13 भंडारण (Post-Harvest Management)
  • दानों को 12% नमी से कम पर सुखाएँ।
  • बोरी या HDPE बैग में हवादार गोदाम में रखें।
14
14 चारा उपयोग (Fodder Use)
  • बाजरे का भूसा स्वादिष्ट और पौष्टिक हरा चारा होता है।
  • प्रोटीन मात्रा लगभग 10–12%।
  • अनाज + चारा दोनों उपयोग हेतु उपयुक्त।

🌾 Bajra (Pearl Millet) – Package of Practices (POP)

(Pennisetum glaucum)
1
1️⃣ Climate & Soil
Climate:
  • Grows well in warm, dry regions.
  • Optimal temperature: 25–35°C.
  • Requires low to moderate rainfall (400–750 mm).
  • Drought-tolerant crop.
Soil:
  • Best in well-drained sandy loam to loamy soils.
  • Soil pH: 6.5–8.0.
  • Avoid heavy clay or waterlogged soils.
2
2️⃣ Field Preparation
  • 1 deep ploughing + 2–3 harrowings for fine tilth.
  • Level field properly for uniform irrigation.
  • Apply 5–7 tons FYM/ha during last ploughing.
3
3️⃣ Varieties
4
4️⃣ Sowing Time
  • Kharif (Rainfed): June–July (onset of monsoon).
  • Summer (Irrigated): February–March.
5
5️⃣ Seed Rate & Spacing
  • Seed Rate: 4–5 kg/ha (hybrid), 8–10 kg/ha (variety).
Spacing:
  • Rows: 45 cm
  • Plants: 10–15 cm
6
6️⃣ Seed Treatment
  • Treat with Carbendazim 2 g/kg seed or Trichoderma 4 g/kg for fungal protection.
  • For insect protection: Imidacloprid 5 ml/kg seed.
7
7️⃣ Fertilizer Management
For Rainfed Crop:
  • 40 kg N + 20 kg P₂O₅ /ha.
For Irrigated Crop:
  • 80 kg N + 40 kg P₂O₅ /ha.
  • Apply half N + full P₂O₅ as basal; remaining N at 30–35 DAS (after thinning).
8
8️⃣ Irrigation
  • Usually rainfed; irrigate if dry spell persists.
  • For irrigated crop: 4–5 irrigations – at sowing, tillering, booting, flowering, and grain filling.
9
9️⃣ Weed Management
  • 1st weeding at 15–20 DAS, 2nd at 35 DAS.
  • Use Atrazine 0.5–0.75 kg a.i./ha as pre-emergence (within 2 days of sowing).
10
🔟 Plant Protection
Major Insects:
  • Shoot fly: Spray Imidacloprid 0.3 ml/l at 10–15 DAS.
  • Stem borer: Spray Chlorantraniliprole 0.4 ml/l.
Diseases:
  • Downy mildew: Treat seeds with Metalaxyl 6 g/kg.
  • Smut: Remove infected earheads and burn.
11
11️⃣ Intercultural Operations
  • Thinning at 15 DAS to maintain 1 plant/hill.
  • Light earthing-up after 25 DAS improves root strength.
12
12️⃣ Harvesting
  • Harvest when earheads turn brown and grains are hard.
  • Dry the produce properly before threshing.
Expected yield:
  • Rainfed: 15–20 q/ha
  • Irrigated: 25–30 q/ha
13
13️⃣ Post-Harvest Management
  • Clean, dry, and store grains at 12% moisture or less.
  • Use gunny or HDPE bags in ventilated godown.
14
14️⃣ Fodder Use
  • Bajra stover is nutritious green fodder (protein ~10–12%).
  • Suitable for dual-purpose (grain + fodder) use.